Ανάμεσα στον Τίγρη και τον Ευφράτη υπήρξε κάποτε μια κοινότητα Αράβων που δεν είχε όμοιά της. Οι Άραβες των Βάλτων. Ζούσαν σε μεγάλες θολωτές καλύβες φτιαγμένες από τα βούρλα των ποταμών και μετακινούνταν με πιρόγες ανάμεσα στα φτενές λωρίδες γης που μόλις πρόβαλλαν από τα νερά. Επρόκειτο για μία από τις πιο αρχαίες κοινότητες της Μεσοποταμίας, αξιοπρεπής και στεγνή, που λίγοι Δυτικοί την είχαν επισκεφτεί και πρώτος τη μνημόνευσε στο κλασικό του έργο «The Marsh Arabs» ο Ουίλφρεντ Θέσιγκερ. Ταξίδεψε εκεί και έζησε μαζί τους για μεγάλο διάστημα -το βιβλίο του είναι ένα πεζό, πλην συγκροτημένο ποίημα, με πυκνές εθνολογικές παρατηρήσεις, διαποτισμένο από το πνεύμα του εξερευνητή.
Από το βιβλίο...
Εζησα στους Βάλτους του Νότιου Ιράκ από το τέλος του 1951 ώς τον Ιούνιο του 1958, μερικές χρονιές επτά μήνες χωρίς διακοπή. Το 1957 ήταν η μόνη χρονιά που δεν πήγα καθόλου. Μολονότι ήμουν συνεχώς σε κίνηση, τούτο δεν είναι ένα τυπικό ταξιδιωτικό βιβλίο, διότι η περιοχή στην οποία ταξίδευα ήταν υπό περιορισμό. Ούτε φιλοδοξεί να είναι μια λεπτομερής μελέτη των φυλών των Βάλτων μεταξύ των οποίων έζησα, διότι δεν είμαι ανθρωπολόγος ούτε καν ειδικός σε οτιδήποτε. Εζησα αυτά τα χρόνια στους Βάλτους διότι μου άρεσε να είμαι εκεί. Εζησα με τους ανθρώπους των Βάλτων σαν ένας από αυτούς, και αναπόφευκτα με τα χρόνια οικειώθηκα τους τρόπους τους. Με τις αναμνήσεις μου, και τη βοήθεια των ημερολογίων μου, προσπάθησα να δώσω μιαν εικόνα των Βάλτων και των ανθρώπων που ζουν εκεί. Πρόσφατες πολιτικές αναταραχές στο Ιράκ είχαν σαν συνέπεια να αποκλειστεί η περιοχή για τους επισκέπτες. Είναι πιθανόν σε λίγο καιρό οι Βάλτοι να αποξηρανθούν· όταν θα γίνει αυτό, ένας τρόπος ζωής που έχει ιστορία χιλιάδων ετών θα εξαφανιστεί.
Οι Βάλτοι καλύπτουν έξι χιλιάδες περίπου τετραγωνικά μίλια στην περιοχή γύρω από την Κούρνα, εκεί που ενώνονται ο Τίγρης με τον Ευφράτη πάνω από την Μπάσρα για να σχηματίσουν το Σατ αλ Αραμπ. Αποτελούνται από μόνιμα έλη όπου το κάσαμπ (Φραγμίτης ο κοινός, κοινώς αγριοκάλαμο) είναι η επικρατούσα βλάστηση· εποχικά έλη, που ξεραίνονται το φθινόπωρο και τον χειμώνα και το μεγαλύτερο μέρος τους καλύπτεται από ψαθί (Τύφη η στενόφυλος)· και προσωρινά έλη, τα οποία γεμίζουν μόνο κατά τη διάρκεια των πλημμυρών κι ύστερα θρασομανάνε με βούτομα (Σκίρπος ο λιμναίος). Η περιοχή αυτή μπορεί να χωριστεί χοντρικά σε τρία μέρη: στους Ανατολικούς Βάλτους, ανατολικά του Τίγρη· στους Κεντρικούς Βάλτους, δυτικά του Τίγρη και βόρεια του Ευφράτη· και στους Νότιους Βάλτους, νότια του Ευφράτη και δυτικά του Σατ αλ Αραμπ. Υπάρχουν ακόμη μερικά μόνιμα έλη κάτω από τη Σάτρα στο Σατ αλ Γκάραφ, ένα ποτάμι που αφήνει τον Τίγρη στην Κουτ και κυλάει νοτιοδυτικά προς τη Νασιρίγια· κάποια εποχικά έλη στις πεδιάδες βορειοανατολικά της Αμάρα, όπου οι χείμαρροι του Τιμπ και του Ντουάριτζ κατεβαίνουν από τους χαμηλούς λόφους της Περσίας και τα νερά τους σκορπίζονται· και ένα μικρό εποχικό έλος στην περιοχή Αλ μπου Νταράτζ, δεκαπέντε μίλια βόρεια της Αμάρα δυτικά του Τίγρη. Στο μέγιστο των πλημμυρών μεγάλες εκτάσεις των ερήμων που γειτονεύουν με τους Βάλτους καλύπτονται από νερά, άλλοτε περισσότερο άλλοτε λιγότερο, αλλά μπορούν να φτάσουν σε απόσταση μεγαλύτερη από διακόσια μίλια, από τα περίχωρα της Μπάσρα και σχεδόν μέχρι την Κουτ. Οταν τα νερά υποχωρήσουν, η έρημος επανέρχεται.
Την άνοιξη, τα χιόνια που λιώνουν στα ψηλά βουνά της Περσίας και της Τουρκίας, φουσκώνουν τον Τίγρη και τον Ευφράτη· οι Βάλτοι είναι το αποτέλεσμα της υπερχείλισης των υδάτων αυτών των δύο ποταμών. Οι Ανατολικοί και Κεντρικοί Βάλτοι υδατώνονται από τον Τίγρη, και το ογδόντα τοις εκατό των εκροών στη Βαγδάτη χύνεται σε αυτούς. Ο Ευφράτης, νότια της Νασιρίγια, σκορπίζει μέσα σε αναρίθμητα κανάλια· τα νερά συγκεντρώνονται σταδιακά στο Χαούρ ας Σανάφ και από εκεί στο Σατ αλ Αραμπ, μέσα από το κανάλι Καρμάτ Αλι, λίγα μίλια βόρεια της Μπάσρα. Το παλιό κανάλι ανάμεσα στη Σουκ αλ Σουγιούκ και στην Κούρνα είναι ακόμη γνωστό ως Ευφράτης αλλά στην πραγματικότητα τα νερά του έχουν διαφύγει από τη δεξιά όχθη του Τίγρη. Μέχρι πρόσφατα πίστευαν ότι ο Τίγρης και ο Ευφράτης κυλούσαν χωριστά και χύνονταν στον Περσικό Κόλπο και ότι η λάσπη τους είχε προεκτείνει τον αιγιαλό όλο και πιο βαθιά στο νότο. Σύμφωνα με τη σύγχρονη θεωρία, την οποία διατύπωσαν πρώτοι οι G.M.Lees και N.L.Falcon το 1952, το βάρος της συσσωρευμένης λάσπης προκαλεί μιαν αντίστοιχη καθίζηση της επιφάνειας της γης και ως εκ τούτου ο αιγιαλός έχει παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτος από τα βιβλικά χρόνια. Στον Τίγρη η υπερχείλιση φτάνει στο ανώτατο σημείο τον Μάιο, και στον Ευφράτη ένα μήνα αργότερα. Από τον Ιούνιο η στάθμη αρχίζει να υποχωρεί και στα δυο ποτάμια και φτάνει στο κατώτατο σημείο τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Τον Νοέμβριο παρατηρείται συνήθως μία μικρή άνοδος η οποία αυξάνει στη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης.
Τους Κεντρικούς Βάλτους τους γνωρίζω καλύτερα, ίσως διότι από εκεί ξεκίνησα. Εκεί ένιωθα σαν στο σπίτι μου. Δεν υπήρξε οικισμός που να μην επισκέφτηκα, όσο μικρός κι αν ήταν, και τους περισσότερους επανειλημμένα. Οταν απέκτησα μονόξυλο, τα αγόρια που πήρα για κωπηλάτες ήταν από αυτά τα μέρη. Με αποδέχτηκαν, κι έτσι με αποδέχτηκαν και οι συντοπίτες τους. Εμειναν μαζί μου σε όλη τη διάρκεια της παραμονής μου και τα χωριά τους ήταν οι βάσεις στις οποίες γύριζα μετά τις εκδρομές μου. Ταξίδεψα εξίσου και στους Ανατολικούς Βάλτους, αλλά τους ανθρώπους τους δεν τους γνώρισα τόσο καλά. Παρέμεινα ξένος, μολονότι ήμουν πάντα ευπρόσδεκτος...
Από το βιβλίο...
Εζησα στους Βάλτους του Νότιου Ιράκ από το τέλος του 1951 ώς τον Ιούνιο του 1958, μερικές χρονιές επτά μήνες χωρίς διακοπή. Το 1957 ήταν η μόνη χρονιά που δεν πήγα καθόλου. Μολονότι ήμουν συνεχώς σε κίνηση, τούτο δεν είναι ένα τυπικό ταξιδιωτικό βιβλίο, διότι η περιοχή στην οποία ταξίδευα ήταν υπό περιορισμό. Ούτε φιλοδοξεί να είναι μια λεπτομερής μελέτη των φυλών των Βάλτων μεταξύ των οποίων έζησα, διότι δεν είμαι ανθρωπολόγος ούτε καν ειδικός σε οτιδήποτε. Εζησα αυτά τα χρόνια στους Βάλτους διότι μου άρεσε να είμαι εκεί. Εζησα με τους ανθρώπους των Βάλτων σαν ένας από αυτούς, και αναπόφευκτα με τα χρόνια οικειώθηκα τους τρόπους τους. Με τις αναμνήσεις μου, και τη βοήθεια των ημερολογίων μου, προσπάθησα να δώσω μιαν εικόνα των Βάλτων και των ανθρώπων που ζουν εκεί. Πρόσφατες πολιτικές αναταραχές στο Ιράκ είχαν σαν συνέπεια να αποκλειστεί η περιοχή για τους επισκέπτες. Είναι πιθανόν σε λίγο καιρό οι Βάλτοι να αποξηρανθούν· όταν θα γίνει αυτό, ένας τρόπος ζωής που έχει ιστορία χιλιάδων ετών θα εξαφανιστεί.
Οι Βάλτοι καλύπτουν έξι χιλιάδες περίπου τετραγωνικά μίλια στην περιοχή γύρω από την Κούρνα, εκεί που ενώνονται ο Τίγρης με τον Ευφράτη πάνω από την Μπάσρα για να σχηματίσουν το Σατ αλ Αραμπ. Αποτελούνται από μόνιμα έλη όπου το κάσαμπ (Φραγμίτης ο κοινός, κοινώς αγριοκάλαμο) είναι η επικρατούσα βλάστηση· εποχικά έλη, που ξεραίνονται το φθινόπωρο και τον χειμώνα και το μεγαλύτερο μέρος τους καλύπτεται από ψαθί (Τύφη η στενόφυλος)· και προσωρινά έλη, τα οποία γεμίζουν μόνο κατά τη διάρκεια των πλημμυρών κι ύστερα θρασομανάνε με βούτομα (Σκίρπος ο λιμναίος). Η περιοχή αυτή μπορεί να χωριστεί χοντρικά σε τρία μέρη: στους Ανατολικούς Βάλτους, ανατολικά του Τίγρη· στους Κεντρικούς Βάλτους, δυτικά του Τίγρη και βόρεια του Ευφράτη· και στους Νότιους Βάλτους, νότια του Ευφράτη και δυτικά του Σατ αλ Αραμπ. Υπάρχουν ακόμη μερικά μόνιμα έλη κάτω από τη Σάτρα στο Σατ αλ Γκάραφ, ένα ποτάμι που αφήνει τον Τίγρη στην Κουτ και κυλάει νοτιοδυτικά προς τη Νασιρίγια· κάποια εποχικά έλη στις πεδιάδες βορειοανατολικά της Αμάρα, όπου οι χείμαρροι του Τιμπ και του Ντουάριτζ κατεβαίνουν από τους χαμηλούς λόφους της Περσίας και τα νερά τους σκορπίζονται· και ένα μικρό εποχικό έλος στην περιοχή Αλ μπου Νταράτζ, δεκαπέντε μίλια βόρεια της Αμάρα δυτικά του Τίγρη. Στο μέγιστο των πλημμυρών μεγάλες εκτάσεις των ερήμων που γειτονεύουν με τους Βάλτους καλύπτονται από νερά, άλλοτε περισσότερο άλλοτε λιγότερο, αλλά μπορούν να φτάσουν σε απόσταση μεγαλύτερη από διακόσια μίλια, από τα περίχωρα της Μπάσρα και σχεδόν μέχρι την Κουτ. Οταν τα νερά υποχωρήσουν, η έρημος επανέρχεται.
Την άνοιξη, τα χιόνια που λιώνουν στα ψηλά βουνά της Περσίας και της Τουρκίας, φουσκώνουν τον Τίγρη και τον Ευφράτη· οι Βάλτοι είναι το αποτέλεσμα της υπερχείλισης των υδάτων αυτών των δύο ποταμών. Οι Ανατολικοί και Κεντρικοί Βάλτοι υδατώνονται από τον Τίγρη, και το ογδόντα τοις εκατό των εκροών στη Βαγδάτη χύνεται σε αυτούς. Ο Ευφράτης, νότια της Νασιρίγια, σκορπίζει μέσα σε αναρίθμητα κανάλια· τα νερά συγκεντρώνονται σταδιακά στο Χαούρ ας Σανάφ και από εκεί στο Σατ αλ Αραμπ, μέσα από το κανάλι Καρμάτ Αλι, λίγα μίλια βόρεια της Μπάσρα. Το παλιό κανάλι ανάμεσα στη Σουκ αλ Σουγιούκ και στην Κούρνα είναι ακόμη γνωστό ως Ευφράτης αλλά στην πραγματικότητα τα νερά του έχουν διαφύγει από τη δεξιά όχθη του Τίγρη. Μέχρι πρόσφατα πίστευαν ότι ο Τίγρης και ο Ευφράτης κυλούσαν χωριστά και χύνονταν στον Περσικό Κόλπο και ότι η λάσπη τους είχε προεκτείνει τον αιγιαλό όλο και πιο βαθιά στο νότο. Σύμφωνα με τη σύγχρονη θεωρία, την οποία διατύπωσαν πρώτοι οι G.M.Lees και N.L.Falcon το 1952, το βάρος της συσσωρευμένης λάσπης προκαλεί μιαν αντίστοιχη καθίζηση της επιφάνειας της γης και ως εκ τούτου ο αιγιαλός έχει παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτος από τα βιβλικά χρόνια. Στον Τίγρη η υπερχείλιση φτάνει στο ανώτατο σημείο τον Μάιο, και στον Ευφράτη ένα μήνα αργότερα. Από τον Ιούνιο η στάθμη αρχίζει να υποχωρεί και στα δυο ποτάμια και φτάνει στο κατώτατο σημείο τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο. Τον Νοέμβριο παρατηρείται συνήθως μία μικρή άνοδος η οποία αυξάνει στη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης.
Τους Κεντρικούς Βάλτους τους γνωρίζω καλύτερα, ίσως διότι από εκεί ξεκίνησα. Εκεί ένιωθα σαν στο σπίτι μου. Δεν υπήρξε οικισμός που να μην επισκέφτηκα, όσο μικρός κι αν ήταν, και τους περισσότερους επανειλημμένα. Οταν απέκτησα μονόξυλο, τα αγόρια που πήρα για κωπηλάτες ήταν από αυτά τα μέρη. Με αποδέχτηκαν, κι έτσι με αποδέχτηκαν και οι συντοπίτες τους. Εμειναν μαζί μου σε όλη τη διάρκεια της παραμονής μου και τα χωριά τους ήταν οι βάσεις στις οποίες γύριζα μετά τις εκδρομές μου. Ταξίδεψα εξίσου και στους Ανατολικούς Βάλτους, αλλά τους ανθρώπους τους δεν τους γνώρισα τόσο καλά. Παρέμεινα ξένος, μολονότι ήμουν πάντα ευπρόσδεκτος...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου